Thụ tinh nhân tạo – bơm tinh trùng vào buồng tử cung (Intrauterine insemination – IUI)

Ths. Bs Lê Thị Thu Hiền

1.IUI là gì? Và được làm như thế nào?

IUI – được viết tắt từ – intrauterine insemination – còn gọi là thụ tinh nhân tạo- Thủ thuật thực hiện bằng cách đưa một catheter rất nhỏ, mềm, mảnh đi qua cổ tử cung và bơm tinh trùng đã lọc rửa vào buồng tử cung- Qui trình nhanh, đặt mỏ vịt và đưa catheter  mất 1-1,5 phút. Nếu khó đặt phải dùng cặp cổ tử cung để đặt Catheter và khoảng 5-6 phut sau mới rút catheter.

2.Tinh trùng được lấy ở đâu và bao lâu trước khi làm IUI?

Case đầu tiên trên thế giới được làm IUI? Đó là Bs William Pancoast (1884) Làm IUI cho vợ của thương gia, người không có khả năng sinh sản, lớp thực tập  y khoa đã họp bàn, chọn ra “Cậu lớp trưởng” người thông minh nhất, đẹp trai nhất – trúng tuyển và lấy tinh trùng của “capiter” và kết quả người vợ có thai.

Thông thường mẫu được lấy bằng cách xuất tinh vào lọ vô khuẩn, hay bao cao su (Codom) đặc chủng.Sau đó đưa vào phòng thí nghiệm trước 1/2h (trong khoảng thời gian li giải). Tinh dịch được lấy tại nhà, phòng thí nghiệm, nhà tắm, hay phòng riêng.

Có vấn đề cản trở là từ khi mẫu đưa lọc rửa và khi nào thì bơm. Thời gian phụ thuộc vào kỹ thuật lọc rửa, khoảng 30′ – 2h, thủ thuật làm giàu tinh trùng được thực hiện ngay sau lọc rửa.

3. Khi nào là thời điểm tốt nhất để làm thủ thuật?

A: Trong khoảng phóng noãn 6h, nếu là yếu tố Nam giới, một số Doctor tin rằng sau phóng noãn là tốt nhất, mặt khác cơ hội để thành công cao là tinh trùng phải chờ noãn. Khi thời điểm trên cơ sở tiêm hCG, IUI thường được tiến hành trong khoảng 24-48h sau. Nếu làm 1 lần thì sau 36h, nếu bơm 2 lần thì 24 và 48h. Một số báo cáo nêu lên, bơm 2 lần tỷ lệ cao hơn 6%. Trên thực tế chỉ bơm 01 lần do lượng mẫu khó khăn. Nhưng ở Bệnh viện Chuyên khoa Nam học và Hiếm muộn Hà Nội, chúng tôi bơm 2 lần sau tiêm thuốc rụng trứng 24 và 48h.

Bệnh viện chuyên khoa Nam học và Hiếm muộn Hà Nội (Trước đây là Trung tâm Nam học và Hiếm muộm Hà Nội), ngoài chất lượng tinh trùng tốt, bệnh nhân đều được kích thich nang noãn, lại được bơm 02 lần vào thời điểm 24 và 48h sau tiêm thuốc rụng trứng.

4. Tỷ lệ thành công của IUI?

A: Tỷ lệ thành công phụ thuộc vào chất lượng tinh trùng và noãn. Nếu tinh trung đảm bảo chất lượng, chu kỳ tự nhiên (không sử dụng thuốc kích thích nang noãn – theo các tácgiả trên thế giới) tỷ lệ thành công chỉ 6%. Nếu sử dụng thuốc kích thích nang noãn (để có nhiều nang trong 1 chu kỳ), tỷ lệ thành công có thể đạt 26%. Có ngày chúng tôi thực hiện 4 trường hợp thì 3 có thai.

Nhìn chung, tỷ lệ thành công IUI cho 1 chu kỳ là 15 – 20%. Tỷ lệ đa thai 23 – 30%. Chúng tôi cũng gặp tương tự – có trường hợp 4 thai, sau đó tiêu tự nhiên 1 thai, còn 03 thai 2 gái 01 trai.

5. Làm IUI người phụ nữ có cảm giác thế nào?

Những người được làm IUI đều sợ thủ thuật, nhưng sau thủ thuật được hỏi có đau không – phần lớn trả lời là không đau, nhưng có cảm giác sờ sợ và hơi tưng tức ở bụng dưới.

6. Tinh trùng lọc rửa sống được bao lâu?

Nhiều nghiên cứu hiện nay chỉ ra rằng tinh trùng lọc rửa có thể sống được 24 – 72h, tuy thế nhưng sau 24h chất lượng giảm đáng kể. Tinh trùng có khả năng cao nhất xuyên qua màng noãn để thụ thai là 6 -12h sau phóng noãn. Có nghiên cứu phát hiện tinh trùng có thể sống 05 ngày trong dịch nhầy đường sinh dục.

7. Có phải nằm sau IUI hay không ?
Nên nằm nghỉ 1 khoảng thời gian ngắn sau khi bơm tinh trùng.Theo lý thuyết thời gian nằm nghỉ sau IUI khoảng 15 phút là đủ. Nhưng trong thực hành, từ trường hợp đầu tiên làm IUI Bệnh viện chuyên khoa Nam học và Hiếm muộn Hà Nội đều cho bệnh nhân nằm khoảng 2-3h, trên giường chuyên dụng mông nâng cao.

8. Có cần nghỉ ngơi những ngày sau IUI không?

Hầu như không cần, trừ khi bạn cảm thấy căng tức bụng hoặc cảm thấy không khỏe, bạn có thể nghỉ ngơi 1 thời gian. Nhiều bác sĩ khuyên người bệnh nên giảm hoạt động thể thao và tránh làm nặng trong giai đoạn hoàng thể với hy vọng sẽ tăng khả năng có thai, tuy nhiên chưa có nghiên cứu nào chứng minh điều đó là hoàn toàn cần thiết.

9. Kiêng giao hợp bao lâu trước khi IUI?

Thời gian kiêng giao hợp tốt nhất là từ 3 – 5 ngày là khoảng thời gian tốt nhất về khả năng sống và di động của tinh trùng.

10. Sau IUI bao lâu thì giao hợp được?

Có hay không giao hợp cũng được vì không làm tăng tỉ lệ có thai. Tuy nhiên, nếu bệnh nhân có ra huyết do khi thực hiện thủ thuật thì thường nên đợi khoảng 48 giờ sau hẳn giao hợp. Thông thường bạn có thể giao hợp sau IUI một thời gian.Trên thực tế, phần lớn Bác sĩ cho rằng giao hợp được sau IUI, như thế sẽ làm cho phóng noãn hoàn toàn. Nếu có chảy máu sau IUI, nên giao hợp sau 48 h,

11. Tinh trùng có chảy ra ngoài sau IUI?

Nếu cô đặc tinh trùng ở một thể tích nhỏ (<0.5ml ) tinh trùng đã được bơm vào trong buồng tử cung thường không chảy ngược ra ngoài. Tuy nhiên, người bệnh có cảm giác ướt ở âm đạo sau khi IUI là có thể do catheter tác động làm lỏng dịch nhầy ở cổ tử cung bị chảy ra ngoài hoặc do nước muối sinh lý dùng lau rửa âm đạo và cổ tử cung. Trên thực tế, do gập góc catheter hoặc cấu trúc đặc biệt của tư thế tử cung mà tinh trùng có thể chảy ra âm dạo, có một số bác sĩ đề xuất nên chăng chụp mũ cổ tử cung sau thủ thuật, nhưng thực tế là không cần.

12. Tỉ lệ có thai cao nhất khi số nang noãn là bao nhiêu?

Trung bình số nang noãn lý tưởng để đạt tỉ lệ có thai cao nhất là từ 3 – 4 nang. Nếu số nang nhiều hơn nữa có thể sẽ tăng tỉ lệ có thai nhưng tỉ lệ đa thai cũng tăng theo. Hơn 1500 chu kỳ được thực hiện tại Bệnh viện chuyên khoa Nam học và Hiếm muộn Hà nội, người có thai nhiêu nhất là 3, một số thai đôi, phần lớn là 1 thai.

13. Cảm giác gì khi dùng thuốc kích thích nang noãn?

Khi tinh trùng không có vấn đề gì, sử dụng clomiphen có thể làm giảm tiết chất nhầy cổ tử cung ở một số phụ nữ.

14. Tinh trùng với số lượng bao nhiêu để làm IUI?

Tỷ lệ có thai thấp khi số lượng tinh trùng sau lọc dưới 5 triệu, trên 10 triệu cho lệ thành công cao, nếu 20 – 30 triệu thì tỷ lệ thành công rất cao.

15. Sau mấy lần làm IUI không thành công thì chuyển sang IVF?

Có thể 3 – 4 chu kỳ uống clomid và 3-4 chu kỳ sử dụng thuốc tiêm mà chưa có thai.

16. Có thể làm IUI tại nhà được không?

Không- vì điều kiện vệ sinh không đảm bảo, tinh trùng phải lọc rửa để loại trừ nguy cơ nhiễm khuẩn và loại bỏ tinh tương.Nhưng bơm tinh trùng vào âm đạo thì có thể làm tại nhà được, nhưng tỷ lệ thành công không cao hơn giao hợp.

17. Sau IUI có hay bị chảy máu không?

Chảy máu âm đạo thường không sảy ra, nhưng vẫn có vì cặp cổ tử cung hay cổ tử cung bị thương tổn, hơn nữa trong thời điểm phóng noãn, nhiều chị em có thể ra ít huyết.

18. Bao lâu thì biết có thai hay không?

Thường 6-12 ngày sau thủ thuật. Hoặc quá kinh mà thử bằng que thử thai nhanh. .

19. Giá cho 1 chu kỳ là bao nhiêu?

Trên thế giới 500-800 $/ có nơi $ 5,000 – $6,000 trọn gói cho 1 chu kỳ.

20. Trong chu kỳ IUI theo dõi những gì?

Thử máu, siêu âm nang noãn vào ngày thứ 9- 11- 13 chu kỳ kinh và làm xét nghiệm E2 vào ngày tiêm thuốc phóng noãn để đánh giá chất lượng nang noãn giúp tiên lượng thành công.

21. Kích thước của nang noãn bao nhiêu thì tiêm thuốc phóng noãn?

Nếu chu kỳ dùng clomid thì kích thước 20-24mmm/ chu kỳ sử dụng FSH, LH có thể 16-18mmm. Nhưng tốt nhất là nang trứng có kích thước tối thiểu 18mmm.

22. Ở thời điểm tiêm thuốc rụng trứng nồng độ estradiol (E2)  là bao nhiêu?

Nồng độ  E2 từ 200-600pg/ml cho 1 nang trứng có kích thước  ≥ 18mm. Có thể là 150, nhưng chất lượng không tốt lắm.

23. Những rủi ro khi làm IUI?

Khó chịu bụng dưới, nhất là khi cặp cổ tử cung có thể chảy ít máu. Có thể mắc bệnh lây qua đường tình dục (TSD); ít khi gặp quá kích buồng trứng, nếu có gặp thường ở mức độ nhẹ.

24.  Có thể phải dùng thuốc giảm đau trước và sau thủ thuật không?

Phần lớn là không; nếu thương tổn cổ tử cung, sử ibuprofen and naproxen (NSAIDS).

25. Tại sao lại phải lọc rửa tinh trùng ?

Lọc rửa tinh trùng còn gọi là chuẩn bị tinh trùng; là kỹ thuật phòng xét nghiệm chuẩn bị mẫu tinh trùng từ tinh dịch, tạo tinh trùng bơi từ không bơi,hoặc bơi kém dùng để hỗ trợ sinh sản (IUI, IVF).

Kỹ thuật rửa tinh trùng để mẫu tinh dịch gần như bình thường sau xuất tinh và li giải hoàn toàn.Qui trình lọc rửa tinh trùng được lập lại tối đa 2-3 lần.Lần rửa cuối cùng hút bỏ ở trên để lại 0.5cc làm IUI. Hoặc chuẩn bị tinh trùng theo kỹ thuật “Sperm Rise”  hoặc “Swim-up”. Hay kỹ thuật Gradient.

26. Sau IUI bao lâu thì đi bơi được?

Âm đạo thông thường không mở, trừ khi dùng tay tách ra, nhưng sau 48h đi bơi thì tốt hơn.

27. Có thể làm IUI sau thắt ống dẫn trứng triệt sản hay không?

Không được- vì mục đích của thắt ống dẫn trứng triệt sản để trứng và tinh trùng không gặp nhau. Người phụ nữ này muốn có thai phải phẫu thuật nối thông lại ống dẫn trứng hoặc  làm thụ tinh trong ống nghiệm – IVF. Cả hai trường hợp đều có thể thực hiện tại bệnh viện Nam học và Hiếm muộn Hà Nội.

28. Chúng tôi được biết, khi làm IUI nếu chồng không có tinh trùng thì phải xin tinh trùng người cho bằng hình thức đổi mẫu tinh dịch; nếu không chờ đợi bao lâu?

Thông thường mọi cơ sở làm IUI không chỉ trong nước mà cả trên thế giới đều phải đổi mẫu. Đổi mẫu có nghĩa là: Người làm IUI phải đưa người cho Mẫu tinh dịch đến xét nghiệm- Ngoài xét nghiệm tinh dịch người cho mẫu phải làm đủ xét nghiệm theo qui định của Bộ Y tế- Nghị định 12 của Chính Phủ về sinh con theo phương pháp khoa học.

Để giải quyết được vấn đề “Đổi mẫu” phần lớn các cặp Vợ- Chồng không vượt qua được hàng rào “Tâm lý”, tính tự ti- của người đàn ông không làm được việc mà phần lớn người   đàn ông khác làm nhẹ nhàng (90%).

29. Làm IUI tại bệnh viện Chuyên khoa Nam học và Hiếm muộn Hà Nội có phải đổi mẫu và chờ đợi không?

Bệnh viện Chuyên khoa Nam học và Hiếm muộn Hà nội hàng năm thực hiện hàng nghìn chu kỳ IUI. Người làm IUI không phải chờ đợi.

Khi làm IUI không phải đổi mẫu tinh dịch. Mẫu có sẵn được trữ lạnh và chọn từ những người hiến cao hơn 160cm; ưa nhìn; có trình độ tối thiểu là sinh viên các trường Đại học.